Lastik hakkında herşey

Kullanmakta olduğumuz aracın gücü , aracımızın lastiklerinin zemine tutunması ile sınırlıdır. Aracın gücü ne olursa olsun motordan alınan gücün lastikler vasıtası işler hale geldiğini unutulmamalıdır. Dolayısı ile motordan gelen gücü işlevsel hale getirmesi lastikler vasıtası ile olmaktadır.

Peki kullanmakta olduğumuz lastikler hakkında ne derecede bilgiye sahibiz ?

Bu konuda sektörden derlemiş olduğum bazı bilgileri paylaşmak istiyorum.

Lastiğin Temel Görevleri:

Öncelikli olarak lastiklerin temel görevlerine bakıldığında 4 ana başlık altında toplayabiliriz

1- Aracın yükünü taşımak: Lastik, üstüne binen yükü, yüksek basınçlı havayı muhafaza ederek taşır. Bu nedenle lastiğin kullanılmakta olduğu araçtaki yük durumu ve kullanılan lastiğin geometresine göre uygun basınçta hava ile şişirilmesi çok önemlidir. 2 - Aracın hareketini ve durmasını sağlayan kuvvetleri zemine iletmek: Motorun ürettiği gücün aktarma organlarının vasıtası ile tekerleğe ilettiği torkun, aracı hareket ettiren kuvvete dönüşebilmesi için araç lastiklerinin, zemin yüzeyinde yeterli sürtünme kuvvetini oluşturabilmesi gerekir. Aynı şekilde, fren sisteminin aracı durdurabilmesi, lastik ile zemin yüzeyi arasında oluşacak sürtünme kuvveti sayesinde olur.

3 - Aracın yönünü isteğe uygun olarak değiştirmek ve sabit tutmak: Sürücü kontrolü ile aracın, yüksek hızda düz hatta seyretmesini, ayrıca slalom benzeri manevralar esnasında ve virajlarda, lastik ile yol yüzeyi arasında gerekli yanal sürtünme kuvvetlerini üreterek, kayma ve savrulmaları önler. 4 - Zemin yüzeyinin etkisi ile oluşan sarsıntıları azaltarak sürüş konforu sağlamak: Lastik bu görevini yaparken aracın amortisör sistemine yardımcı olur. Lastik bu görevini diğer görevlerini ihmal etmeden yapabilmesi için bir denge içinde tasarlanması gerekir. Örneğin çok konforlu olması istenilen bir lastik viraj hakimiyetinde zaaf gösterebileceği gibi tersi de mümkün olabilir.

Kaynak=Lassa

Lastiğin Yapısı

Lastik başlıca dört bölgeden oluşur. 1-Sırt, 2-Omuz, 3-Yanak, 4- Topuk. Sırtın yanak ile birleştiği alana, lastiğin omuz bölgesi denir. Lastiğin yapısına göre sırtın altında kuşak ya da darbe katları yer alır.

Sırt: Lastiğin zemine temas ettiği kauçuk bölümüdür. Yola tutunmayı, çekişi, su atmayı, soğumayı sağlayan kanal ve bloklardan oluşmuştur. Üretim sırasında kuşakların üstüne yerleştirilir. Lastiğin sırt deseni üretim sürecindeki pişirme sırasında Sırt karışımının kalıp içinde şekillenmesi ile olur.

Omuz: Lastiğin sırtından yanak kısmına geçiş yaptığı kalın kauçuktan yapılmış üst yanak bölgesidir. Sırt ısısını dışarı atabilmek için pencereli yapıdadır. Yanak ile sırt arasındaki kalın geçiş bölgesidir. Dışarıdan gelecek yanal darbelere karşı gövdeyi korur.

Yanak: Lastiğin çevresi boyunca sırt ve topuk bölgeleri arasında kalan, yola temas etmeyen kauçuk kısmıdır. Lastiğin yanak kısmında, mukavim ve hava etkilerine karşı dayanıklı karışım kullanılır. Gövdeyi yandan gelecek sürtünmelere karşı korur ve lastiğe esneklik sağlar. Yüksek ve ultra yüksek performans grubu lastiklerde, direksiyon hakimiyetinin arttırılması için çelik veya naylon topuk bölgesi takviyelerin kullanıldığı da olur.Tüm markalama ve ebat yazıları yanak üzerindedir.

Topuk: Lastiğin janta temas eden bölgesinde bulunan lastik bileşenlerinin tümüdür. Yan yana gelmiş ve kauçuk karışımı ile birbirine bağlanmış topuk teli demeti, topuk dolgusu ve jant yastığı başlıca topuk bileşenleridir. Topuk, lastiğin janta iyi oturmasını ve sıkıca bağlanmasını sağlar.

Başlıca bu 4 bölgenin haricinde lastikte bulunan diğer kısımlar;

Kuşak: Radyal lastiklerde sırt ile gövde arasında -gövdenin üst kısmında- bulunan, lastiği çevresel olarak sararak yapıyı kuvvetlendiren çelik, naylon vb. maddelerden oluşan lastik bileşenine kuşak denir. Ana fonksiyonu, lastiğin sırt bölgesinde denge sağlamak, düzensiz aşınmayı engellemek, sürüş ve çekişe katkıda bulunmaktır. Darbe Katı: Çelik kuşaklar üzerinde spiral şeklinde eksiz naylon darbe katı vardır. Yüksek hızlarda dengeli sürüş ve kuşağın dış etkilere karşı korunmasını sağlar. Eksiz Naylon Şerit: Düzgün sürüş ve mukavemet sağlar. Karkas (Gövde): Hava basıncını lastik içinde tutan, yükü taşıyan ve sarsıntıları karşılayan kısımdır. Radyal lastiklerde kuşak, çapraz lastiklerde ise sırt veya darbe katının altında yer alır. Topuk tellerinin etrafında dönerek yanak bölgesinde biter. Çelik, naylon, rayon vb. kordlardan oluşan, lastiğin ana bileşenidir. Astar: Lastiğin hava geçirgenliğini önlemek amacıyla kullanılır, hava geçirmesine karşı çok daha dirençli kauçuk cinsleri astar karışımında kullanılır.

Araç cinsine, yük durumuna, kullanılmakta olan yol şartlarına , aracın hızına ve hatta kullanım sıklığına göre lastik seçimleri farklılık göstermektedir. Belirtilen bu nedenlerden ötürü lastiklerin sınıflandırılması gerekmektedir. Lastikler yapılarına göre, desenlerine göre ve hava basıncına göre olmak üzere 3 temel şekilde sınıflandırılmıştır.

Kaynak= Bridgestone

Lastiklerin Yapılarına Göre Sınıflandırılması

Lastikler yapılarına göre 2 şekilde sınıflandırılırlar

Çapraz Yapı: Her gövde katı, sırt merkez çizgisi ile açılı fakat zıt (her bir gövde katı diğerine çapraz) yönlerde üst üste yerleştirilmiştir. Katların uçları topuk telleri demetinin etrafında dönerek yukarı ve aşağı doğru kıvrılır. Bu yapı topuk kilidi olarak adlandırılır. Her bir katın içindeki kordun uçları ise topuk telleri etrafında 30-40 derece açı yapar. Gövde katları, tekstil kordların kauçuk karışımları ile kaplanmasından elde edilir. En yaygın olarak kullanılan malzeme naylon kordtur.

Çapraz yapının özellikleri:

· Bozuk zeminlerde sürüş konforu.

· Kesilme durumunda çalışmaya devam edebilme.

· Zayıf viraj performansı.

· Daha hızlı aşınma.

· Daha çabuk ısınma.

· Düşük lastik fiyatı.

Radyal Yapı: Gövde katları topuktan topuğa aynı radyal düzlem içinde uzanır. Gövde katındaki kordlar yanak bölgesinde dönüş eksenine doğru bakarken sırt bölgesinde sırtın ortasından geçen hayali ekvator çizgisine dik olacak şekilde konumlanmışlardır. Topuk teli demeti ile gövde katı kordları arasındaki açı da doğal olarak 90 derecedir. Lastiğin gövde katı ve kuşakları çelik kordlardan imal edilmişse "çelik radyal" veya "tam çelik radyal", gövdesi tekstil, kuşakları çelik kordlardan yapılmışsa "çelik kuşaklı radyal" lastik olarak tanımlanır.

Radyal yapının özellikleri:

· Üstün çekiş yeteneği ve fren emniyeti.

· Mükemmel viraj ve manevra performansı.

· Yüksek hızda düzgün sürüş ve direksiyon hakimiyeti.

· Darbelere ve delinmeye karşı dayanıklılık.

· Uzun ömür (kilometre/yol).

· Defalarca kaplanabilme.

· Yakıt tasarrufu.

· Az ısı üretimi.

· Az titreşim.

· Sessiz sürüş.

· Kesilme / delinme durumunda (acilen tamir olmazsa) çelik tellerde paslanma riski.

Kaynak= Bridgestone

Lastiklerin Desenlerine Göre Sınıflandırılması

Lastikler desenlerine göre başlıca 7 farklı şekilde sınıflandırılabilir.

1-Düz Tip Lastikler(Çevresel düz oluklu)

Özellikleri:

· Üstün direksiyon hakimiyeti.

· Sessiz ve üstün sürüş konforu.

· Daha az yakıt tüketimi.

2 -Asimetrik Tip Lastikler:

Özellikleri:

· Kuru zeminde üstün yol kavrama gücü.

· Islak zeminde su tahliyesi yeteneği.

· Yüksek hızda yol kavrama ve kaymama.

3 - Dişli Tip Lastikler

Özellikleri:

· Üstün çekiş ve yola tutunma.

· Üstün fren performansı.

· Islak zeminler, çamur ve karda üstün manevra performansı.

· Asfalt dışı yolda üstün çekiş.

4 - Blok Tip Lastikler:

Özellikleri:

· Üstün kavrama ve çekiş gücü.

· Üstün fren performansı.

5 - Düz - Dişli Tip Lastikler(Çevresel oluklu ve dişli)

Özellikleri:

· İyi dengelenmiş direksiyon hakimiyeti ve çekiş yeteneği

· Hem ön, hem çeker aksta kullanım imkanı

· Asfalt dışı kullanıma uygunluk

6 - Kar - Çamur Tipi Lastikler:

Özellikleri:

· Kar ve çamurda üstün çekiş gücü, fren emniyeti ve yol kavrama performansı.

7 -Yönlü Tip Lastikler:

Özellikleri:

· Yönlü deseni sayesinde üstün su tahliyesi yeteneği.

· Yüksek hızda ve ıslak zeminde üstün yol tutuş ve fren performansı.

Hava Basıncını Tutma Şekline Göre Sınıflandırılması

Hava basıncını tutma şekline göre lastikler 2 şekilde sınıflandırılırlar.

1-İç lastikli

2-Tubeless

Kaynak= Bridgestone

İç lastiksiz (Tubeless) lastiğin avantajları:

· Patlama anında lastiğin havası aniden değil, yavaş yavaş boşalır.

· İç lastik, kolon ve jant halkaları olmadığı için, lastiğin sökülüp takılması kolaydır ve kilit halkası veya yan halkanın fırlama ihtimali yoktur.

· Lastik daha soğuk çalışır ve ömrü uzar.

· Kesit oranı daha az olduğu için direksiyon hakimiyeti üstündür (otobüs-kamyon radyal lastiklerinde).

· Aracın toplam ağırlığının azalmasını sağlar.

(*) Tubeless: İngilizce iç lastiksiz anlamına gelir ve "tübles" diye okunur. Halk arasında bu tip lastik çoğu zaman "dubleks" olarak da anılmaktadır. (**) Otobüs-kamyon radyal lastiklerinde.

Lastiklerin Tanımlanması

Tanımlamada kullanılan bazı temel lastik kavramları ise şunlardır;

1- Kesit Genişliği:

İlgili standarda uygun janta takılmış ve hava ile şişirilmiş bir lastiğin, dıştan dışa yanaklar arasında kalan en geniş mesafesidir (kabartma yazılar hariç). Lastik üzerinden ölçülerek bulunan "kesit genişliği"nin yanı sıra bir de "nominal" kesit genişliği vardır. Bu, söz konusu lastiğin ebadını tanımlamak için, lastik ebadının ilk rakamının gösterdiği inç veya mm cinsinden olan nominal değerdir (6.50, 165 gibi). Nominal kesit genişliği,şişirilmiş lastiğin kesit genişliğinden biraz farklı olabilir.

2- Kesit Yüksekliği:

Şişirilmiş lastik sırtının orta noktasından janta oturan topuk ucuna kadar olan dikey mesafedir.

3- Kesit Oranı:

Kesit yüksekliğinin, kesit genişliğine yüzde olarak oranıdır. Kesit oranı azaldıkça, lastik kesit (yanak) yüksekliği azalır.

4- Lastik Dış Çapı:

Şişirilmiş lastiğin, yüksüz halde, sırt ortasından geçen dış çevre uzunluğunun, 3.14 (Π) sayısına bölünmesiyle bulunur.

Kaynak=Lassa

5- Jant Genişliği ve Çapı:

Jant genişliği, lastik topuklarının oturduğu şanşlar arasındaki iç mesafedir. Jant çapı ise, şanşlar üzerinde lastiğin topuklarının oturduğu dairenin çapıdır.

6- Kat Muadili (Ply Rating):

Lastiğin maksimum yük taşıma kapasitesini belirleyen ve lastik mukavemetini gösteren bir mukayese değeridir. Lastik, belirtilen sayıda gövde katına sahip olmayabilir. Gerçek kat sayısı farklıdır. Aynı ebatda farklı kat muadili (PR) değerine sahip lastikler de vardır. Kat muadili kullanımı yerini yük endeksi kullanımına bırakmaktadır.

7 - Yük Sınıfı ve Yük İndeksi:

Her iki değer de lastiğin yük taşıma kapasitesini belirten, kat muadili ile ilgili tanımlardır.

Aşağıdaki örnek tablolarda gösterilen yük sınıfı sembolleri TRA (Amerika Standardı), yük indeks sembolleri ise ETRTO (Avrupa Standardı) tarafından kullanılır. Her yük sınıfı belli bir kat muadiline karşılık gelir. Kat muadili gibi, yük sınıfı kullanımı da yerini yük endeksi kullanımına bırakmaktadır. Yük indeksi ise lastik üreticisi tarafından tespit edilen kullanım koşullarında, hız sembolü ile belirtilen hızda lastiğin taşıyabileceği azami yük miktarını gösteren sayısal bir koddur. Lastik kataloglarında genellikle, maksimum hava basıncında ve belli hız limitinde, lastiklerin taşıyabileceği maksimum yük değeri verilir.

8 - Hız Sembolü:

Araç lastiğinin taşıyabileceği maksimum yükle, dayanabileceği en yüksek hız limitini belirtir.

9 - Şişirme (Hava) Basıncı:

Lastiğin yapısına ve çalışma şartlarına göre soğuk lastiğe uygulanması gereken hava basınç değeridir. Türkiye'de basınç değeri birimi genelde PSI (pound/inç2) olarak kullanılır. Genel olarak kataloglarda, lastiğin taşıyabileceği maksimum yük için, lastiğe verilmesi gereken hava basınç değerleri belirtilir.

Hız sembolü, lastiğin hız sınırını belirten ve harf ile gösterilen koda denir.

Lastik ebatları, aynı hız kategorisinde (yani ZR: ikisi de 240'dan yukarıda hıza dayanıklı radyal lastik) olmalarına karşın farklı hız sembollerine sahiptirler. Yük indeksine göre lastiklerin taşıma kapasitesi aşağıdaki tablodaki gibidir.

Kaynak= Pirelli

Lastiklerin Ebatlandırılması

Lastik ebadı, lastiği tanımlayan harf-rakam grubudur. Ebatlar, lastiğin yanak bölgesinde bir dizi markalama ile belirtilir. Aşağıda her gruptan örnekler verilmiştir.

Kaynak= Bridegestone

Lastik Üzerinde Bulunan Bilgiler

Bilindiği gibi, her lastiğin yanağında çeşitli büyüklükte yazılar bulunmaktadır. Lastiğin özelliklerini ve lastik kullanımı ile ilgili bazı uyarıları içeren bu yazılar aşağıda açıklanmıştır. Lastik ebadı, lastiği tanımlayan harf-rakam grubudur. Ebatlar, lastiğin yanak bölgesinde bir dizi markalama ile belirtilir. Aşağıda her gruptan örnekler verilmiştir. Avrupa Ekonomik Komisyonu onay numarası: Söz konusu lastiğin dünyada yaygın olarak kabul gören Avrupa Ekonomik Komisyonu'nun binek lastiği ile ilgili şartnamelerine (ECE-R30) uygunluğunu belirten ve Avrupa'daki yetkili bir kuruluş tarafından verilen onay numarasıdır. Avrupa Ekonomik Komisyonu lastik ("E") onay sembolü: Söz konusu lastiğin Avrupa Ekonomik Komisyonu'nun kabul ettiği şartnamelere uyduğunu ve onayın alındığı kuruluşu belirten semboldür. Azami Yük - Basınç bilgileri: A.B.D.'de geçerli DOT şartnamelerine göre lastiğin yanağına yazılması zorunlu bir bilgidir. Konstrüksiyon bilgileri: A.B.D.'de geçerli DOT şartnamelerine göre sırasıyla sırt ve yanaktaki gerçek katların sayıları ile cinslerini belirtir. DOT sembolü: Lastiğin A.B.D. DOT şartnamelerine uygunluğunu belirtir. UTQG kalite göstergesi: Aşınma ömrü indeksi; söz konusu lastiğin standart şartlar altında test edildiğinde aşınma ömrü 100 olarak kabul edilen kontrol lastiğine göre nisbi ömrünü gösterir. Çekiş sınıfı; kontrollü koşullar altında lastiğin ıslak yüzeydeki duruş kabiliyetini gösterir. Isıya dayanım sınıfı; lastiğin ısıya dayanımı, ısıyı atma yeteneğini belirtir. Hız sembolü ve yük indeksi: Avrupa ETRTO standartlarına göre lastiğin taşıyabileceği azami yükü ve azami yükle dayanabileceği en yüksek sürati belirten bir işaretlemedir.

Lastik Üretiminde Kullanılan Malzemeler

Lastiğin içeriğinde kauçuk, kord ve kimyasallar vardır. Karışımın hazırlanmasında belirli formüller ve üretilecek lastik tipinin özelliklerine göre, farklı işlevleri olan çeşitli malzemeler kullanılır.

Kaynak=Pirelli

Lastiğin Üretimi

Üretim süreci, aşağıda detayları verilen 6 aşamada anlatılabilir: 1. Karışımın Hazırlanması ve Ekstrüzyon İşlemi: Doğal ve sentetik kauçuk, lastik için istenilen üretim özelliklerine uygun olarak karbon karası, kükürt ve çeşitli kimyasallar ile karıştırılır. Lastiğin sırt ve yanak bölgelerinde kullanılan bileşenler, hazırlanan karışımın ekstrüzyon yöntemi ile şekillendirilmesiyle elde edilir. Ektrüzyon işlemini yapan cihaz büyük bir kıyma makinasına benzetilebilir. Karışım, tıpkı kıyma makinesindeki gibi dönen vida marifeti ile, bir kalıp sayesinde belirlenmiş aralıktan dışarı çıkmak üzere itilirken arzu edilen profilde biteviye olarak üretilir ve tanımlanmış boylarda kesilerek istenen kesit geometresine sahip ham sırt ve yanak bileşenleri üretilmiş olur. 2. Kalenderleme İşlemi: Çelik ve tekstil esaslı kord bezlerinin her iki taraftan ince bir tabaka halinde kauçuk ile kaplanması işlemidir. Bu işlem sonunda elde edilen kauçuk ve tekstilden (veya çelik kordlardan) oluşan sağlam yapıdaki “kumaş” lastiğin karkas ve kuşak bileşenlerinin imalinde kullanılır. Kalenderleme işlemi uygulanan tekstil dokumalar rayon, naylon veya polyester esaslı olup genellikle lastiğin karkas bölgesinde (gövde katı olarak) kullanılır. Çelik kordların kalenderlenmesi ile elde edilen çok sağlam yapıdaki “kumaş” ise genellikle kuşak bileşeninin imalinde ayrıca tam çelik lastiklerde gövde katı olarak da kullanılmaktadır.

3. Topuğun Hazırlanması: Topuk, gövde katını tutan ve kordlardaki tansiyonu taşıyan lastiğin en kuvvetli imal edilmiş parçasıdır. Topuk sayesinde lastik janta sıkı sıkıya tutunur. Farklı kalınlıkta ve adette topuk tellerinin bir araya getirilmesi ile önce topuk teli demeti, sonra da topuk kılıfı, dolgusu gibi bileşenlerin eklenmesi ile lastiğin topuk bölgesi oluşturulur. 4. Ham Lastik İmali: Astar, gövde katı, sırt ve topuk gibi bileşenler, istenilen geometride bir araya getirilerek elde edilen, henüz pişmediği için yumuşak bir yapıda olan ham lastik imali şu adımlardan oluşur:

· Astar, gövde katı ve yanaklar tamburun üzerine sarılır.

· Topukların pozisyonunun ayarlanması, kat kenarlarının topuk demeti üzerine sarılması ve yanakların birleştirilmesi aynı anda eş zamanlı olarak yapılır.

· Kuşaklar gövde katının merkezine yerleştirildikten sonra üstüne sırt kauçuğu konur. Başın sırt konmadan önce (otomobil ve hafif ticari araç lastiklerinde geçerli olmak üzere) lastiğin güçlendirilmesi için kuşakların üzerine spiral naylon kuşak sarılır. Bu işlemden sonra, ham lastik pişirme torbasına yapışmasını önleyici tedbirler alınarak pişirmeye hazır hale getirilir

5. Pişirme: Ham lastiğin özel kalıplar içerisinde belirli bir sıcaklık ve basınç altında önceden tanımlı zaman diliminde pişirilmesi ile lastik, istenilen boyut, desen ve ebada ulaştırılır. Lastiğin yanak markalaması ve taban deseni pişirme ile şekillendirilir.